Rodzina Dowbor-Muśnickich wywodziła się z Litwy, lecz od XVIII wieku mieszkała w Sandomierskiem. Miała duże tradycje wojskowe, a jej członkowie brali udział m.in. w wojnach napoleońskich. Małżeństwo Dowbor-Muśnickich – Roman i Antonina (z domu Wierzbicka) zamieszkujące w rodzinnym majątku w Garbowie, miało sześcioro dzieci: Konstantego (1857-1931), Stanisława, Jadwigę Teresę, Helenę Marię, Czesława Karola (1864-?), Józefa Bogusława (1867-1937).
Kształcił się w gimnazjum w Radomiu. Po ukończeniu gimnazjum klasycznego został przyjęty do Korpusu Kadetów im. Mikołaja I w Petersburgu. W roku 1886 skończył korpus z bardzo wysokimi ocenami i stopniem podoficerskim. Następnie związał się z ośrodkiem jakim była Konstantynowska Szkoła Wojskowa w Petersburgu.
Konwertyta
Po ukończeniu w 1888 roku szkoły piechoty w stopniu podporucznika wstąpił do 140 Zarajskim Pułku Piechoty w Kostromie. Ponieważ katolicy nie zostali dopuszczeni do wyższych stopni oficerskich w Armii Imperium Rosyjskiego i do wyższych studiów wojskowych, dla kontynuowania kariery wojskowej dokonał w 1890 roku przejścia na kalwinizm.
Zmiana wyznania (w dokumentach) pozwoliła Józefowi Dowbor-Muśnickiemu na podjęcie studiów w akademiach wojskowych. Był on słuchaczem Akademii Sztabu Generalnego w latach 1899−1902. Ukończył ją z wysokimi wynikami. W spisach obaj widnieją pod nazwiskiem Dowbor. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku do nazwiska zapisywanego w dokumentach dodano mu drugi człon – Muśnicki. Józef zaczął więc studia w Akademii Sztabu Generalnego jako Dowbor, a ukończył jako Dowbor-Muśnicki.
Na froncie
W latach 1904-1905 był uczestnikiem wojny rosyjsko-japońskiej. Pełnił funkcję oficera do zleceń w I Syberyjskim Korpusie. Po wojnie został szefem sztabu Korpusu Wojsk Nadgranicznych (Zaamurski Okręg Wojskowy) w Harbinie. W 1906 roku został przeniesiony do Irkucka do powstającego Irkuckiego Okręgu Wojskowego. W 1908 roku został skierowany do sztabu X Korpusu w Charkowie, a następnie w 1910 został szefem sztabu 11 Dywizji Piechoty. Dwa lata później objął to samo stanowisko w 7 Dywizji Piechoty z Woroneża.
Po rewolucji
Po zmianie władzy w Rosji wskutek rewolucji lutowej oddał się do dyspozycji utworzonego w czerwcu 1917 roku w Piotrogrodzie Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpolu), który mianował go w ostatnich dniach lipca 1917 roku dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji. Po dojściu bolszewików do władzy Dowbor-Muśnicki ogłosił neutralność Korpusu wobec walk wewnętrznych w Rosji. Niemniej I Korpus został zaatakowany przez oddziały Gwardii Czerwonej na początku lutego 1918 roku wkroczył do walki. Po serii kilku zwycięstw, osadził się w twierdzy Bobrujsk.
Powstanie Wielkopolskie
W dniu 6 stycznia 1919 roku objął dowództwo nad powstaniem wielkopolskim. Muśnicki najpierw w Warszawie rozmawiał z Józefem Piłsudskim, który potwierdził nominację. Następnie pojechał do Poznania, gdzie przejął dowodzenie nad powstaniem od majora Stanisława Taczaka. Organizował on Armię Polską w zaborze pruskim wprowadzając m.in. obowiązkową służbę wojskową i powołując pod broń 11 roczników rekrutów, dzięki czemu udało mu się stworzyć blisko 100-tysięczną armię.
Odpolitycznił wojsko odsuwając od wpływu na decyzje oficerów o radykalnych poglądach. Ponadto zlikwidował rady żołnierskie. Jako dowódca popierał idee rozszerzenia powstania na Pomorze Gdańskie i ofensywę w kierunku Gdańska, sprzeciwiając się jednocześnie uszczuplaniu Armii Wielkopolskiej poprzez posyłanie oddziałów na wschodnie granice kraju.
W nowej Polsce
Jako entuzjasta apolitycznej armii, podczas zamachu majowego opowiedział się przeciw puczowi marszałka Józefa Piłsudskiego. Rozumiał samego siebie jako nacjonalistę i narodowca. Nie należał do żądnej partii politycznej. W dwudziestoleciu międzywojennym bywał atakowany za prorosyjskie poglądy a także zbyt pochopne rozwiązanie I Korpusu zamiast podjęcia walki. Zmarł 26 października 1937 roku w Batorowie. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Lusowie.
Czytaj też:
Jak za dawnych lat. Mozaika wyznaniowa II RPCzytaj też:
Człowiek Piłsudskiego do zadań specjalnych. Pokrętne losy Wacława Kostka-BiernackiegoCzytaj też:
Jak rozwijała się gospodarczo II Rzeczpospolita? Kilka ciekawostek